Gaslighting son dönemlerde çok sık duyulan ve duyan pek çok insanın hayatının bir döneminde maruz kaldığını düşündüğü bir duygusal istismar türüdür.
Bu durum pek çok insan ilişkisinde meydana gelebilir. Duygusal istismar ya da manipülasyon denildiği zaman ilk akla gelen romantik ilişkiler olsa da ebeveynler, arkadaşlar, çalışma arkadaşları ve yöneticiler ile sürdürülen ilişkilerde de gaslighting yaşanabilir.
Türkçe adıyla psikolojik manipülasyon olan gaslighting adını 1940’lı yıllarda çekilen bir filmden alır. Filmde eşini delirdiğine ikna etmek için onu manipüle eden ve üzerinde psikolojik baskı kurmaya çalışan bir adamın yaptıkları ve bu ikilinin hikayesi anlatılmaktadır. Genellikle flört ve evlilik ilişkilerinde ortaya çıkar. Ancak bazı durumlarda sosyal ilişkiler ya da aile ilişkilerinde de sık sık görürüz. Bu tür durumu net olarak tanımlamak gerekir. Manipüle etmek amacıyla karşıdaki kişinin üstünde güç uygulayarak baskı kurmaktır.
1938 yılında Patrick Hamilton’un yazdığı bir oyunda kullanılmıştır. Gaslighting , duygusal istismar, oyun içerisinde kahramanın kendi yaşantısından ve düşüncelerinden şüphelenmesine neden olacak yanlış bilgilerin verilmesiyle ortaya çıkmıştır. Daha sonra çeşitli filmlerde bu duygusal istismar türü oldukça fazla ele alınmıştır. Yanlış bilgi vermek, duygunun küçümsenmesi ya da karşı tarafı suçlamak… Kişinin ilişki içerisinde kendisini sürekli olarak hatalı görmesine, davranışlarını kontrol etmeye çalışmasına neden olur. Bu yüzden gaslighting bir nevi kişinin anılarını, duygularını olumsuz şekilde düzenleme olarak ifade ederiz. Bu tür yaşantılara sık sık maruz kalan kişiler, kendisine olan güvenini kaybettiklerinden dolayı karşı tarafından baskısına ve kontrolüne girer, kendisini bağımlı hisseder. Bu yüzden yapılan baskıyı fark etmesi ya da ilişkiyi sonlandırması da oldukça güçleşir. Kendisinde güç bulan kişi, karşı tarafın kendisini savunamamasını fırsat bilerek baskısını daha da arttırır.
Baskılar sonucunda kendisini sürekli olarak suçlu hisseder. Bu duyguya yetersizlik eşlik eder. Kurban ise düşüncelerine inanmakta zorlanır. Doğruluğuna teyit etmek ister. Sonunda ise hem kontrolü hem de kendisine olan saygısını kaybetmeye başlar. Böylece gaslighting nedir nasıl anlaşılır sorusuna yanıt bulmaya başlarız. Gaslighting , psikolojik baskı, yapan kişiler patolojik olarak yalan söyleyen kişilerdir. Eğer ki bu kişilerin yaptıkları davranışların ve sözlerin yalan olduğunu ortaya çıkarsanız dahi bunların gerçek olduğunu söylemeye devam ederler. Bu yüzden geri adım atmak ya da olanı doğru bir şekilde anlatmalarını beklemek oldukça güçtür. Bu kişiler yalan söyleyerek, yıkıcı davranışlar uygulayarak sürekli kontrolü elinde tutmaya, duygusal olarak istismar etmeye devam ederler. Kurban, yalanı ortaya çıkarsa bile bir yerden sonra karşı tarafından kendisini savunmasından dolayı “acaba ben mi yanlış anladım, ben mi hatalıyım” düşüncesine tekrar döner ve böylece yetersizlik ve suçluluk duygusu artarak devam eder.
Bu kişiler ilişki içinde oldukları kişilere karşı baskıcı ve reddedici bir tutum gösterirler. Takip etmiş olduğu yöntemler şunlardır. Karşı tarafı dinlemeyi reddederek onları değersiz hissettirme. Söylediklerini anlamadıklarını söyleyerek suçlama. Söylenen ya da istenen durumlara karşı koyarak olayı ya da anıyı eksik ya da yanlış anlamasına neden olma. Gaslighting yaşayan kişinin iyileşmesi genellikle zaman alır ve bir psikolog veya danışman tarafından profesyonel bir yardıma ihtiyaç duyabilir. İlk olarak yapılması gereken ise gaslighting’in ne olduğunu, nasıl çalıştığını ve etkilerinin ne olabileceğini öğrendikten sonra istismarcıdan uzak durulmasıdır ve bu sayede döngü kırılmış olur. Ayrıca, tekrar kırılan özgüven, gereksiz sorgulama ve kafa karışıklığı yavaş yavaş tamir edilmeye başlanır. Bunun için aile, arkadaşlar ve profesyonelden oluşan güçlü bir destek ekibi oluşturulmalı ve mağdurun yanında olup tedavisinde destek vermelidir.
Sonuç olarak gaslighting, henüz dilimizde tam bir karşılığı olmamasına rağmen, insani ilişkilerde çok sık karşımıza çıkan, özellikle de eşit olmayan ortamlarda üstün tarafın zayıf olan, görünen ve/veya algılanan tarafa uyguladığı psikolojik şiddetin ismidir. Böyle bir istismar türünün var olduğunun farkına varmak, onu daha erken ve daha etkili bir şekilde tespit etmeyi ve bu tür davranışlar sergileyen kişilerden uzak durmasını sağlayabilir; böylece bireysel sağlığı pekiştirebilir.
